Wirtualna Izba Regionalna Gminy Książ Wielkopolski
KOLEKCJE

20 października 1939 roku w Książu miał miejsce pokazowy akt terroru. Hitlerowscy okupanci w ramach Operacji Tannenberg rozstrzelali na rynku 17 obywateli Ziemi Ksiąskiej i Dolskiej. Egzekucji dokonano po doraźnym sądzie, który w pół godziny "rozpatrzył" sprawy 20 oskarżonych i 17 skazał na śmierć. Miejsce egzekucji było już przygotowane. Na rynku zgromadzono wszystkich mężczyzn, a u wylotu ulic ustawiono karabiny maszynowe. Bliscy, przyjaciele, znajomi musieli być świadkami tego morderstwa w "majestacie" okupacyjnego prawa. Ciała zabitych, pod lufami niemieckich karabinów, chowali w zbiorowej mogile na cmentarzu nastoletni chłopcy. Ich grób miał pozostać nieoznaczony.

Natychmiast po zakończeniu wojny, w 1945 roku mieszkańcy Książa i Dolska zorganizowali się w celu upamiętnienia ofiar tego wstrząsającego mordu pomnikiem i tablicą na cmentarzu. Odsłonięcie nastąpiło w szóstą rocznicę wydarzenia - w niedzielę 21 października 1945 roku. Poprzedziła je msza polowa na rynku.

Jak pisze Ludwik Drozdowicz:
W 1945 roku władze miejskie Książa postanowiły w miejscu stracenia zakładników wystawić pamiątkowy pomnik. Nie było wówczas czasu ani możliwości szukania wzorców i artysty rzeźbiarza. Magistrat zlecił wykonanie pomnika, na którym byłyby tablice z nazwiskami rozstrzelanych, mistrzowi murarskiemu, p. Edmundowi Wąsikowi. Za wzór posłużyły wojskowe pomniki sowieckie, które można było spotkać na wielu cmentarzach wojskowych.

II wojna światowa wybuchła 1 września 1939 roku i trwała sześć lat, do 2 września 1945 roku, kiedy to bezwarunkowo skapitulowało Cesarstwo Japonii. W Europie wojna skończyła się 8 maja 1945 roku bezwarunkową kapitulacją Niemiec. Ta wojna była totalna, nie tylko ze względu na masowe wyniszczanie ludności cywilnej, ale też ze względu na to, że objęła pożogą cały świat. Każdy, żyjący jeszcze, jej uczestnik ma wyryty w pamięci porażający obraz terroru, okrutnej śmierci, głodu i poniewierki. W każdym zakątku kuli ziemskiej nadal są świadkowie, którzy pamiętają ze szczegółami zbrodnie i pojedynczych oprawców. W Książu i Dolsku również.

Obecnie tylko na wschodzie umieściłem oddziały SS Totenkopf, dając im rozkaz nieugiętego i bezlitosnego zabijania wszystkich mężczyzn, kobiet i dzieci polskiej rasy i języka (...) - mówił Adolf Hitler w przemówieniu do dowódców Wehrmachtu 22 sierpnia 1939 roku, tuż przed inwazją. Pierwszym etapem realizacji wytyczonego przez Hitlera celu była Operacja Tannenberg - eksterminacja polskiej warstwy przywódczej i inteligencji, którą przeprowadzono do końca października 1939 roku. Na przygotowanych wcześniej listach proskrypcyjnych znaleźli się Polacy uznani za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy, m.in. duchowni, politycy, ludzie kultury, nauki i sztuki, przedsiębiorcy, powstańcy wielkopolscy i śląscy.

20 października 1939 roku o godzinie 17.30, po doraźnym sądzie skazującym na śmierć, rozstrzelano na ksiąskim rynku aresztowanych kilka dni wcześniej obywateli Ziemi Ksiąskiej i Dolskiej. Egzekucja odbyła się publicznie z udziałem wszystkich mężczyzn z Książa. Kobiety z dziećmi były w tym czasie w kościele pw. św. Mikołaja, zaraz obok rynku.

Tego tragicznego dnia zginęli:

Obywatele Ziemi Ksiąskiej:
Antoni Borowicz z Książa, kupiec, lat 32, Jan Cyplik z Książa, dyrektor Banku Ludowego, lat 53, Stefan Doerffer z Brzóstowni, administrator majątku, lat 62, Czesław Lis z Konarzyc, robotnik rolny, lat 21, Henryk Łagodzki z Książa, właściciel mleczarni, lat 43, Józef Szczepański z Książa, leśniczy, lat 57, Franciszek Zwierzchlewski z Książa, kupiec, lat 42

Obywatele Ziemi Dolskiej:
Ignacy Bielerzewski z Dolska, stolarz, lat 75, Tadeusz Bielerzewski z Dolska, kołodziej, lat 36, Józef Alojzy Burdajewicz, burmistrz Dolska, lat 44, Antoni Jedrzejczak z Ostrowieczna, rolnik, lat 62, Ludwik Kossowicz z Dolska, stolarz, lat 58, Andrzej Mazurkiewicz z Dolska, kupiec, lat 35, Ignacy Mlicki z Pokrzywnicy, ziemianin, lat 41 , Stanisław Nowak z Małachowa, kierownik szkoły, lat 35, Tomasz Paul z Dolska, major rezerwy Wojska Polskiego, lat 58, Andrzej Święcicki z Trąbinka, dzierżawca majątku, lat 36

Bezpośrednimi sprawcami zbrodni byli członkowie sądu doraźnego policji bezpieczeństwa przy 14 Einsatzkommando der Sicherheitspolizei w Poznaniu. Egzekucji w Książu dokonali członkowie 14 Einsatzkommando. Dowódcą komanda i przewodniczącym sądu był Gerhard Flesch.

Masowa publiczna egzekucja osób cywilnych w Książu była jedną z czternastu, jakie miały miejsce w Wielkopolsce w dniach od 20 do 23 października 1939 roku.